Samenvatting van interventies

Dag 1

Sessie 1: Problemen en uitdagingen rond BLK, gezien door actoren in de bouwsector en de woonomgeving
Standpunt van de bouwheer door Cathy PACCOU-DUPONT, hoofd van de afdeling Energie Innovatie van de Departementele Raad van Pas-de-Calais.

De departementele raad van Pas-de-Calais beheert 125 hogescholen (62.000 studenten) en 242 departementale gebouwen (3.000 agenten), wat neerkomt op 3 miljoen m3 binnenlucht!!! In een tijd waar de binnenlucht een belangrijke uitdaging voor de gezondheid betekent, moet de departementele raad binnen 2030 haar energierekening met 40% verlagen ten opzichte van 2010: dit zijn twee tegenstrijdige belangen. Geconfronteerd met de complexe problematiek van de luchtbehandeling in gebouwen (hoe verzoent men luchtverversing met energieprestatie?), heeft Cathy PACCOU-DUPONT de eisen waaraan de departementele raad moet beantwoorden geschetst en de reeds uitgevoerde acties met hun resultaten voorgesteld (bijvoorbeeld: 100% conforme debieten bij nieuwbouw en renovaties, gebruik van producten met een A+-classificatie op de afwerkingswerkzaamheden en het meubilair). Cathy PACCOU-DUPONT deelde ook de gekregen feedback:
– Ze legde de nadruk op het belang van onderhoud van de apparatuur
– Ze kwam terug op de keuzes van bepaalde systemen:
– De debietmodulatie in functie van de CO2 wordt niet steeds relevant geacht. In sommige gevallen verdient een modulatie op basis van aanwezigheidsdetectie in de klassen de voorkeur (hoewel dit in theorie minder efficiënt is dan CO2-modulatie, maar gemakkelijker te implementeren en robuuster in de loop van de tijd).
– Mechanische ventilatie met energieterugwinning lijkt consistent, maar men moet er voor zorgen dat het gebouw en de ventilatienetwerken luchtdicht zijn. Hierbij gaf ze toe hoe moeilijk het is bedrijven te vinden die de aspecten op vlak van luchtdichtheid goed beheersen;
– Ze benadrukte de noodzaak de conformiteit van de materialen aan het lastenboek te controleren.

Vind hier de presentatie.

Standpunt van de onderzoekers door Jelle LAVERGE van de Universiteit Gent en Benjamin HANOUNE, Onderzoekscoordinator bij CNRS ( Frans Nationaal Centrum Voor Wetenschappelijk Onderzoek)

Jelle LAVERGE gaf een overzicht van de verschillende thema’s van het huidig BLK-onderzoek, die zich voornamelijk rond twee assen situeren:
• Verontreinigende stoffen in de binnenlucht ;
• Strategie ter verbetering van de BLK.

Temperatuur, relatieve vochtigheid en CO2 zijn bekende parameters; ze worden al lang gemeten en de meettechniek is goed gekend. Hij stelde de andere verontreinigende stoffen die gewoonlijk in de binnenlucht worden aangetroffen voor in termen van impact, uitgedrukt in “verloren levensjaar per 100.000 mensen” (DALY-indicator). Vooral PM2,5 en PM10 (bijv. schimmelsporen, cementstof) hebben een grote invloed op de gezondheid: gezien hun afmeting komen de PM2,5 fijnstofdeeltjes in de longen terecht. Wat de blootstelling aan VOS ( Vluchtige Organische Stoffen ) betreft, is het effect ervan op de gezondheid niet lineair: reeds bij lage concentraties kunnen ze een aanzienlijk effect op de gezondheid hebben. Semi-vluchtige VOS (langere koolstofketen) gedragen zich als hormonen en hebben daardoor reeds een impact bij zeer lage concentraties.

Hij stelde het label voor dat in Finland wordt gebruikt om producten te classificeren: dit label toont op de certificering een reële daling van de concentraties van verontreinigende stoffen binnenshuis. En dus is er minder ventilatie nodig.

Op vlak van luchtverversing wordt er veel onderzoek gedaan naar sensoren en algoritmes voor de regeling en modulatie van luchtverversingssystemen (debietmodulatie, regeling van ventilatietoestellen, …). Wat betreft de terugwinning van calorieën uit de afgezogen lucht werd een studie uitgevoerd om de relevantie van dit proces te evalueren (bijvoorbeeld in het geval van een mechanisch gecontroleerde dubbele stroom-ventilatie ) in functie van de klimatologische omstandigheden. Over dit onderwerp is een kaart gepubliceerd.

Vind hier de presentatie.

Benjamin HANOUNE stelde het MERMAID-onderzoeksprogramma voor. Het doel van dit programma was een gedetailleerde omschrijving van de binnenlucht in energiezuinige gebouwen op te maken. Gezien de evolutie van de gebouwen die steeds energie-efficiënter zijn, stelt zich de vraag naar een specifieke chemische handtekening / voetafdruk in energiezuinige gebouwen. Het project had ook tot doel de BLK in verschillende gebouwen te analyseren en de mogelijkheid te bestuderen een model op te stellen om de BLK te voorspellen.

In het kader van het MERMAID-project wil men met de toegepaste metrologie de stoffen die de binnenlucht verontreinigen analyseren om ze te kunnen kwalificeren en kwantificeren volgens de 4 volgende categorieën:
• Chemie van de oppervlakten ;
• Luchtverversing ;
• Chemische reactiviteit ;
• Specifieke emissies (door materialen, mensen…)

De meetcampagnes (chemische voetafdruk van gebouwen) laten een grote heterogeniteit zien in de aanwezigheid van VOS (Vluchtige Organische Stoffen) in de gebouwen, het is dus zeer moeilijk te veralgemenen. Waarmee moet men rekening houden?
Formaldehyde is één van de vervuilende stoffen die moeten opgevolgd worden (regelgeving). Zie bijvoorbeeld het geval van de plafondpanelen: zelfs als de ventilatie in gebruik is, is deze onvoldoende om het formaldehydegehalte te verlagen. De ramen zouden lang open moeten blijven. Het is dus beter de bron te verwijderen.

Uit dit project kan men directe en indirecte lessen trekken, waaronder:
• Er is een grote heterogeniteit in de vervuilingsconcentraties waargenomen tussen de verschillende gebouwen;
• Er is een probleem met de huidige metingen van vervuilende stoffen in de binnenlucht: deze worden over een bepaalde periode uitgevoerd zonder onderscheid te maken tussen de verschillende functionerlingsmodaliteiten van het ventilatiesysteem (intermitterende ventilatie: actief als het gebouw gebruikt wordt / in rust als het gebouw leeg staat). De concentratie aan vervuilende stoffen in de binnenlucht wordt echter rechtstreeks beïnvloed door de werking van het ventilatiesysteem. Wat ons bovendien interesseert is de blootstelling aan vervuilende stoffen (wanneer het gebouw bezet is en dus wanneer de ventilatie werkt); men moet daarom voorrang geven aan metingen wanneer het gebouw wordt gebruikt;
• Het instrumentarium is complex (waar moeten de sensoren worden geplaatst? …).

Voor een modellering van de BLK om deze te kunnen voorspellen werd in het kielzog van het MERMAID project de INDALO software ontwikkeld.

Vind hier de presentatie.

Standpunt van de associatieve en technische deskundigen door Françoise JADOUL van Espace Environnement, Mariangel SANCHEZ van AQC (Agence Qualité Construction) en Corentin JOB van APPA

Duurzame huisvesting: efficiënte renovatie en binnenluchtkwaliteit – 2 complementaire grensoverschrijdende Europese projecten FAI-Re en ET’Air door Françoise JADOUL, Project Manager, Espace Environnement.

Op basis van de conclusies van het project “De gebruikers hebben het woord (2005)”, dat de verwachtingen en bedenkingen wou bundelen van particuliere bouwheren betrokken bij een duurzaam huisvestingsproject, benadrukte Françoise Jadoul dat bouwheren een beroep moeten kunnen doen op professionals die zijn opgeleid in efficiënte renovatie en binnenluchtkwaliteit (BLK).
Zo behoren binnenluchtkwaliteit en energiebesparing tot de drie hoofdprioriteiten van de bouwheren. Om aan deze verwachtingen te voldoen, voeren twee complementaire grensoverschrijdende Europese projecten, FAI-Re en ET’Air, acties uit om de professionele vaardigheden in de bouwsector uit te breiden en de vraag van de bouwheren te stimuleren.
FAI-Re (www.fai-re.be) concentreert zich op efficiënte renovatie via opleidingen voor (toekomstige) bouwprofessionals, begeleiding (aanmoediging van de dialoog tussen professional/bouwheer, ondersteuning van kwetsbaar publiek…) en inspirerende acties voor alle betrokken actoren.
ET’Air (www.etair.eu), gefocaliseerd op BLK, werkt aan de validatie van BLK-data om deze te verwerken in BLK-trainingsmodules voor (toekomstige) professionals en in tools die de bewustwording onder bouwheren en huisvestingsmanagers vergroten.
In beide projecten wordt gesproken over isolatie, luchtdichtheid van gebouwen en ventilatie.

Vind hier de presentatie.

Na een voorstelling van AQC (Agence Qualité Construction) en haar doelstellingen wees Mariangel Sanchez op de huidige context op vlak van BLK en ventilatie en de verwarringen waargenomen op het terrein. Twee projecten waaraan AQC deelneemt werden voorgesteld: de tool ‘Rex’ en het ICHAQAI-project.
De tool ‘Rex’ is een kwalitatieve studie gericht op de identificatie en de inschatting van opkomende risico’s. De bedoeling is de kwaliteit van efficiënte gebouwen te verbeteren en de sector vooruit te helpen. Groeiende vaardigheden baseren zich op vaststellingen op vlak van kwaliteit en niet-kwaliteit. (leren uit fouten).

De bronnen vervat in deze tool zijn :
• Thematische verslagen: https ://rexbp.qualitéconstruction.com. Vb: vochtigheid in de bouw: 12 lessen te leren , radon…
• Een REX Training Kit voor efficiënte Gebouwen (voor lesgevers).
De context van het ICHAQAI-programma (Impact van de bouwfase op de binnenluchtkwaliteit) is als volgt: er werd een toename van het schimmelrisico waargenomen bij efficiëntere luchtdichtheid van gebouwen. De doelstellingen van de studie zijn :
• de meest problematische vervuilingsfactoren tijdens de bouwfase in het licht stellen,
• een methode vastleggen voor het monitoren van de BLK tijdens de bouwfase ;
• preventieve maatregelen voorstellen
• goede praktijken verspreiden
• bijdragen aan lopende onderzoeken op dit gebied
Het project heeft verschillende publicaties gemaakt:
• Een bewustwordingsbrochure,
• Een methodologische gids: BLK denken in de bouwfase
• Een online instrument ter ondersteuning van beslissingen (acties gefilterd op basis van het project) met 4 thema’s:
• Verontreinigende stoffen (uitstoot van fysische en chemische verontreinigende stoffen verminderen )
• Voorkomen van vocht gerelateerde risico’s
• De voorwaarden verzekeren voor een kwalitatieve luchtverversing tijdens exploitatie
• Een aangepaste organisatie op de werf op punt stellen

Gezondheidsproblemen gerelateerd aan slechte BLK komen steeds vaker voor. CMEI ( Conseiller Médical en Environnement Intérieur of Medisch Adviseur Voor de Omgeving Binnenshuis ) Corentin JOB besprak de bevindingen op het terrein. De rol van een CMEI werd in herinnering gebracht: op medisch voorschrift komt hij ter plaatse bij de patiënt die een aandoening aan de luchtwegen heeft. Het bezoek laat de arts toe de medische diagnose te vervolledigen met informatie over de thuisomgeving van de patiënt en deze laatste te ondersteunen in zijn stappen om allergieën en irriterende stoffen te vermijden. Feedback van ervaring in de Hauts-de-France.

Vind hier de presentatie van Mariangel Sanchez.

Vind hier de presentatie van Corentin Job.

Sessie 3: Face-to-face BLK training

Permanente opleiding: het begrijpen van BLK-vraagstukken vereenvoudigen via pedagogische hulpmiddelen door Benjamin FEDOR en Hubert MACIAK, PRACTEE Formations.

Training over CMV is essentieel, aangezien 60% van de installaties niet conform zijn. De problemen zijn uiteenlopend:
• Geen luchtaanvoer
• Luchtinlaatklep niet in overeenstemming met de voorschriften
• Aanwezigheid van een luchtinlaatklep in een vochtige ruimte
• Diameter van de afvoer niet aangepast
• …
Daarnaast vinden ¾ van de pijnpunten plaats tijdens de bouwfase en bij de oplevering. Er is dus speciale aandacht nodig tijdens de bouwwerf-fase van een nieuwbouw- of renovatieproject.

Hoe praktijkwijzigingen stimuleren?
• Praktische opleidingen
• Vereenvoudiging van begrippen zoals luchtdichtheid, ventilatie en BLK
• Stimulering van de autocontrole, verbetering van de kwaliteit van het uitgevoerde werk
• De gebruiker betrekken en responsabiliseren.

Hoe kan het begrip van de relatie tussen luchtdichtheid, ventilatie en BLK beter worden aangebracht?
Benjamin FEDOR en Hubert MACIAK gaven een overzicht van de tools gecreëerd door PRACTEE Formations: isolatie- en ventilatiemodellen. Beide maquettes werken met behulp van een rookgenerator die de luchtbewegingen visualiseert, bv. volgens de verschillende isolatietypes .

Professionele informatie over vochtigheid in gebouwen – focus op de migratie van waterdamp en condensatie in relatie tot de BLK door Maxence DUHAMEL, manager van het studiebureau ECOBATingénierie.

Maxence DUHAMEL besprak enerzijds de oorzaken van de vochtigheid in gebouwen:
– Ongezonde conceptuele omstandigheden: stilstaand water, …
– Infiltratie van vloeiend water op afzonderlijke plaatsen
– Discontinuïteit of te grote doorlaatbaarheid van waterdamp in de wanden, wat leidt tot condensatie.
– Capillaire stijging
– Contact van hout met de grond
– Onbeschermde opslag van stukken hout op de bouwwerf
– Nabijheid van vochtige lokalen
– Onvoldoende onderhoud op regelmatige basis
Daarna stelde hij de 12 belangrijkste lessen voor verkregen uit feedback. Hun focus ligt op twee hoofdelementen: beperking van de vochtinbreng en ontwerp van wanden in staat het vochttransport te beheren. Van de 12 lessen vermelden we de implementatie van efficiënte ventilatie van het gebouw, het gebruik van capillaire buitenmaterialen die openstaan voor waterdamp en het behoud van de mogelijkheid de muren naar binnen toe te laten drogen.

BLK-gerelateerde opleidingen aan de Universiteit van Luik door Anne-Claude ROMAIN, professor aan de Universiteit van Luik en hoofd van het laboratorium Sensing Of Atmosphere and Monitoring (SAM).

Anne-Claude ROMAIN gaf via deze presentatie een overzicht van de opleidingen over de binnenluchtkwaliteit die al zijn gestart voor studenten aan de Universiteit van Luik (België). In de richting Environmental Sciences and Management volgen de studenten een cursus binnenluchtkwaliteit in Master 2 van de optie ” Environmental Monitoring ” en hebben de studenten in de optie “Energie” de mogelijkheid het onderwerp te behandelen in de cursus Milieu- en Gezondheidsimpact van Gebouwen.
Aan de faculteit Architectuur hebben eerstejaarsstudenten de mogelijkheid om een seminarie van 3 uur over binnenluchtkwaliteit bij te wonen.
Deze voorstelling was een gelegenheid om de vraag te stellen: moet de architect zich zorgen maken over de impact op de gezondheid van zijn project? Aan de Universiteit van Luik zijn er momenteel weinig opleidingen voor architecten. Een thema om aan te werken voor het ET’Air project!

Ontwikkeling van een BLK-opleidingsaanbod in het kader van het Interreg ET’Air-project door Françoise JADOUL, projectmanager bij Espace Environnement en voortrekker in het ET’Air-project.

Het doel van deze voorstelling was het ET’Air project meer in detail voor te stellen, met focus op het organiseren van BLK-trainingen. Via enquêtes heeft Françoise JADOUL enerzijds aangetoond dat het binnenklimaat, de gezondheid en het comfort de belangrijkste thema’s moeten zijn voor de bouwheren,en anderzijds dat de meeste bouwprofessionals (bevraagd tijdens een ET’Air-enquête) nooit een opleiding hebben gevolgd op gebied van de binnenluchtkwaliteit. De belangrijkste doelstelling van het ET’ Air project is om dit tekort aan te pakken met de creatie van BLK-opleidingsmodules voor professionals.

Sessie 4: BLK-Trainingen op afstand

Presentatie van de toolbox van de Franse bouwfederatie door Maïlys TURLAN, Ingenieur, FFB Grand Est en Envirobat Grand Est.

Maïlys TURLAN heeft de toolbox ” Réussir la transition écologique “ ( De ecologische overgang met succes tot stand brengen) van de FFB voorgesteld. Deze is bestemd voor het grote publiek, met uitzondering van de tools gereserveerd voor leden. Deze toolbox is toegankelijk via de volgende link: http://www.ffbatiment.fr/lacaisseaoutils

Pedagogische en digitale tools – MOOC QAI ( Massive Open Online Course): ” Ventiler pour un air sain » en Serious game QAI door Adrien DHALLUIN van het platform Tipee en Cécile CAUDRON van CEREMA.

Allereerst stelde Adrien DHALLUIN de MOOC “ QAI ventiler pour un air sain” voor, gemaakt door Tipee en CEREMA. 16 personen vormen het pedagogische team van deze online cursus, onderverdeeld in 5 reeksen, die tijdens de presentatie nader worden toegelicht. Het resultaat van de eerste sessie van deze MOOC was zeer positief, met een tevredenheidspercentage van 95%. Er zullen nog andere sessies worden georganiseerd, waarvan één vooral het tertiaire aspect zal aanvullen. Adrien DHALLUIN sloot zijn presentatie af met de vermelding van de verschillende projecten rond BLK waaraan Tipee deelneemt.
Cécile CAUDRON vervolgde de presentatie met de Serious Game QAI, een spel dat inhoudelijk door CEREMA en voor de webontwikkeling via GreenMe tot stand kwam. Het is een communicatie- en bewustmakingsinstrument voor professionals, bestaande uit 5 modules:
• Quiz: een meerkeuzequiz met 10 vragen
• Detectair: hetvinden van de vervuilingsbronnen in een beeld
• Install: het plaatsen van luchtinlaatkleppen, luchtafvoerkleppen en motorblok van eenn ventilatiesysteem.
• Dim: dimensionering van een installatie
• Galerij: goede en slechte praktijken van de aangebrachte cases vinden
U vindt het Serious Game op de website https://www.batiment-ventilation.fr/outils/serious-game

MOOC-luchtkwaliteit: Luchtvervuiling: oorzaken en impact door André WROBLEWSKI, Pedagogisch directeur afdeling Energie en Milieu, IMT Lille Douai.

André WROBLEWSKI heeft de MOOC “Air pollution causes and impacts” ( Luchtvervuiling : Oorzaken en Impact ) voorgesteld. Deze MOOC wil de belangrijkste soorten betrokken bij de vervuiling van de binnen- en buitenlucht en hun belangrijkste bronnen introduceren, samen met de milieu-, economische en gezondheidseffecten van deze verbindingen in de binnen- en buitenlucht. Ten slotte beschrijft deze opleiding de transformatie- en eliminatieprocessen van deze verontreinigende stoffen. De MOOC is onderverdeeld in verschillende sessies over 3 weken, met 2 tot 3 uur werk per week. De sessies zijn al afgesloten, maar andere kunnen in de toekomst worden geopend.